طبق آخرین آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، ایران در سال گذشته میزبان حدود 2 میلیون و 700 هزار نفر مهاجر بین‌المللی بود. 2 میلیون و 300 هزار نفر از این مهاجران افغانستانی، 84.1 هزار نفر عراقی و 27.9 هزار نفر از این مهاجران پاکستانی بودند. ایران در سال 1990 میزبان حدود 4.3 میلیون نفر مهاجر بین‌المللی از کشورهای مختلف بود. اما پس از این سال تعداد مهاجران در ایران روندی کاهشی را تا سال 2000 طی کرد. تعداد مهاجران در ایران بعد از سال 2000 تقریبا عددی ثابت بوده است.

از 2.7 میلیون نفر مهاجر حاضر در ایران 979 هزار نفرشان پناهنده محسوب می‌شدند.

تعداد مهاجران بدون مدرک و غیرقانونی حاضر در ایران هیچ‌گاه به صورت دقیق مشخص نشده است. حتی عدد 2.7 میلیون مهاجر نیز از سوی سازمان جهانی مهاجرت آماری برآوردی است. از آن جا که ورود مهاجران غیرقانونی از مرزها به‌صورت قاچاق است، هیچ گونه آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد. اما در مورد بازگشت مهاجران غیرقانونی افغانستانی که عمده‌ی مهاجران حاضر در ایران را تشکیل می‌دهند داده‌هایی وجود دارد.

بازگشت بی‌سابقه‌ مهاجران افغانستانی
طبق آخرین آمارها، در سال 2020 بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران به کشور خودشان رکوردشکنی کرد. تا اوایل ماه دسامبر سال 2020  مجموع تعداد مهاجرین افغانستانی خارج شده از ایران به قصد کشور افغانستان به 800 هزار و 109 نفر رسید. این بیشترین تعداد بازگشت در سالیان گذشته است. متوسط بازگشت سالانه‌ی مهاجران افغانستانی 525 هزار نفر در سال بود. در سال 2018 و با وخیم شدن اوضاع اقتصادی ایران بازگشت مهاجران افغانستانی افزایش یافته بود به میزان 757 هزار نفر رسیده بود. اما در سال جاری این رکورد هم جابه‌جا شد.

از طرفی تعداد مهاجران افغانستانی بازگشته از پاکستان در مدت مشابه 6191 نفر بوده که کمترین تعداد بازگشت طی سالیان اخیر است.

از 800 هزار و 109 نفری که از ایران بازگشته‌اند، 499 هزار و 885 نفر به صورت داوطلبانه و 300 هزار و 224 نفر با دستگیری توسط نیروی انتظامی و رد مرز شدن به افغانستان بازگشته‌اند. میزان بازگشت داوطلبانه‌ مهاجران افغانستانی در سال 2020 نسبت به سالیان گذشته افزایشی بی‌سابقه را نشان می‌دهد. وخامت شرایط اقتصادی ایران و شیوع کرونا از عوامل تأثیرگذار بر افزایش بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران بوده است.

در سالیان اخیر همواره تعداد مهاجران بدون مدرک دستگیرشده توسط نیروی انتظامی که رد مرز می‌شدند از مهاجران داوطلب بازگشت بیشتر بود. اما در سال 2020 این روند معکوس شد و اکثر مهاجران افغانستانی به صورت داوطلبانه به کشور خودشان بازگشتند.

مهاجرت افغانستانی‌ها از ایران به ترکیه
مهاجرین افغانستانی فقط راه بازگشت به کشور افغانستان را در پیش نگرفته‌اند. مطابق آخرین تعداد مهاجران غیرقانونی افغانستانی در کشور ترکیه در چهار سال اخیر رشدی بی‌سابقه را تجربه کرده است. از سال 2017 تعداد مهاجران غیرقانونی افغانستانی در ترکیه از تعداد مهاجران غیرقانونی سوریه نیز فزونی گرفت.

در سال 2017، ترکیه میزبان حدود 60 هزار مهاجر غیرقانونی افغانستانی بود. در سال 2018 این رقم به 100 هزار نفر رسید و در سال 2019 به 200 هزار نفر؛ بدین معنی که در سال 2019 حدود 100 هزار نفر از مهاجرین افغانستانی از ایران به صورت غیرقانونی به ترکیه مهاجرت کردند. هنوز آمارهای مربوط به سال 2020 تعداد مهاجران غیرقانونی در ترکیه منتشر نشده است.

به نظر می‌رسد تعداد مهاجران بدون مدرک و غیرقانونی حاضر در ایران به کم‌ترین حد خود رسیده است و اکثر مهاجرانی که در ایران باقی مانده‌اند کسانی هستند که سابقه‌ی حضور چند ده‌ساله دارند و ریشه‌ها و علقه‌های خانوادگی و فرهنگی اجتماعی مانع از مهاجرت آنان شده است.

کارشناسان معتقدند در شرایطی که اتباع خارجی، که غالبا افغانستانی هستند، به موتور تولید به ویژه در بخش ساخت و ساز مسکن تبدیل شده‌اند و همچنین در کشور نیروی جایگزین این اتباع از کارگران ایرانی وجود ندارد، خروج بی‌رویه ایشان از کشور می‌تواند به تولید داخلی ضربه بزند و بخش راه و شهرسازی را با التهابات مضاعف مواجه کند.

منبع: فارس